Doczekaliśmy się pięknych czasów. Rok temu na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni triumfowała „Ostatnia rodzina” Jana P. Matuszyńskiego. W tym z kolei Złotego Lwa zgarnęła Cicha noc w reżyserii stawiającego swoje pierwsze kroki za kamerą Piotra Domalewskiego. Co istotne, jeden i drugi film łączy coś więcej niż tylko debiutujący twórcy i złota statuetka na koncie. Oba są znakomitymi, pełnymi szczerości i przenikliwości portretami polskiej rodziny. Jednak gdy Matuszyński postanowił w swoim filmie opowiedzieć o konkretnej rodzinie, rodzinie Beksińskich, tak Cicha noc, w której Domalewski pokazuje jak trudne czasem bywa usadzenie rodzinny przy wigilijnym stole, jest portretem dużo bardziej uniwersalnym. I właśnie to, do spółki z niezwykłą zdolnością obserwacji reżysera, czyni z niego film absolutnie wyjątkowy. Dlaczego? Ponieważ prawdopodobnie każdy widz oglądając go i odnosząc się do własnych doświadczeń, odnajdzie w nim coś dziwnie znajomego, bliskiego i jednocześnie prowadzącego do bardzo przykrej konkluzji – z rodziną najlepiej wychodzi się na zdjęciach…
Za oknem śnieg, a w radiu Shakin Stevens jak co roku składa wszystkim świąteczne życzenia. Dla wracającego do Polski po długim czasie spędzonym na emigracji Adama, Wieczór Wigilijny to idealna okazja nie tylko żeby zobaczyć się z rodziną, ale i podzielić kilkoma ważnymi nowinami. Chłopak nie chce powielać błędów ojca i ma zamiar na stałe osiedlić się w Holandii, w której (najprawdopodobniej) pracuje jako mechanik. Marzy mu się założenie własnego biznesu oraz sprowadzenie do Kraju Tulipanów swojej ciężarnej dziewczyny.
Żeby jednak jego plan wypalił musi sprzedać kawałek ziemi należącej do dziadka. Pechowo dla niego wcześniej musi przekonać do tego ojca i dwójkę rodzeństwa. Swoją misję rozpoczyna defacto od momentu, w którym robiąc niespodziankę całej rodzinie, niespodzianie przekracza próg domu. Aura jednak nie sprzyja. W domu panuje nerwówka i krzątanina – no tak, kto tego nie zna z autopsji? Na domiar złego jego młodszy brat albo ma do niego pretensję, albo skrywa jakiś przeraźliwy sekret, dziadek na dobre pożegnał się z trzeźwością jeszcze przed pierwszym pianiem koguta, a zmęczona, starająca się trzymać całą rodzinę w komplecie matka, chowa wódkę, by pomóc walczącemu z nałogiem mężowi. Wszystko wskazuje na to, że ten wieczór z cichą nocą będzie miał niewiele wspólnego…
Choć na pierwszy rzut oka może się tak wydawać, Cicha noc niewiele ma także wspólnego z twórczością Wojciecha Smarzowskiego, do której tak często i tak ochoczo się ją przyrównuje. Domalewski w odróżnieniu od reżysera „Wesela” nie wyolbrzymia, nie próbuje widza przytłoczyć i wyrwać z jego strefy komfortu. Wręcz przeciwnie. Jego obraz wydaje się być bardzo prawdziwy i bliski naszym własnym doświadczeniom.
Pojawiający się w nim alkohol, nie jest bowiem drogą do emanowania patologią i okazją do wplecenia scen komediowych. Wódka służy tu do pokazania pewnych wielopokoleniowych problemów, które targają tą rodziną. Jest efektem zaniedbania, popełnionych lata temu błędnych decyzji oraz niemocy, poczucia zmarnowanego czasu i żalu, którego motyw przewija się od pierwszych do ostatnich scen filmu. Alkohol jest czymś w rodzaju niechcianego gościa – raz zarazem wyrzucanego, po kryjomu wylewanego przez dbającą o dobrą atmosferę matkę, a jednak ciągle wracającego i tylko czyhającego na dobry moment, aby wyjść z ukrycia i zepsuć wszystkim Święta.
Te Domalewski pokazuje perfekcyjnie. Obraz świątecznych przygotowań i wspólnej wigilijnej kolacji idealnie oddaje to, co każdemu z nas jest znajome. Niezręczności, gry pozorów, nieudolne życzenia i dzielenie się opłatkiem oraz rozmowy o wszystkim i o niczym, zwieńczone zapewne rodzinną kłótnią i festiwalem wzajemnych pretensji czy długo chowanych uraz. Cicha noc doskonale przybliża Nam tę specyficzną atmosferę, potrafiąc równocześnie wpleść w nią wątek Adama, jego planów i skutków niezapowiedzianej wizyty. Dzięki temu Domalewski nie tylko znakomicie inscenizuje i – odnosząc się przy tym do przekroju stołu wigilijnego – diagnozuje polską rzeczywistość, ale i opowiada o emigracji. O tym co przez nią tracimy oraz co kosztuje ona nas, ale i naszą rodzinę.
Każdy w tym wizerunku rodziny z Cichej nocy może w pewien sposób zauważyć odbicie swojej, odnaleźć pewne cechy wspólne. Realizm którym emanuje debiutancki film Domalewskiego świetnie puentuje jedna z kwestii, w której jedna z bohaterek pyta się nagrywającej wszystko na kamerę młodszej siostry Adama – „I kto to będzie oglądał? Przecież wszyscy mają w domu tak samo”.
Jednakże z całą pewnością nic w Cichej nocy nie udałoby się bez genialnej obsady. Dawid Ogrodnik w głównej roli oraz Arkadiusz Jakubik, który jako ojciec pod koniec wypowiada jedną z najbardziej poruszających kwestii filmu – są absolutnie fenomenalni. Kojarzona dotąd z głupawymi komedyjkami Agnieszka Suchora jako matka, Tomasz Ziętek w roli młodszego brata Ogrodnika, Maria Dębska jako starsza siostra, a nawet obsada na trzecim planie – nie ma tu słabego punktu.
Aktorzy świetnie odnajdują się grając w tłoku i na tak małej przestrzeni, a większość scen wydaje się być tak naturalna, że miałem poczucie obcowania z dziełem w dużej mierze improwizowanym. Wydaje się, że każdy z obsady dodał do tego obrazu wigilijnej wieczerzy coś z własnych doświadczeń. Dzięki temu i dzięki dialogom, które są chyba drugim najmocniejszym elementem Cichej nocy, łatwiej było mi zrozumieć charakter i uwierzyć w specyficzne relację między domownikami. Nie znajdziecie tu ani nutki fałszu, a niemal każda ze scen dialogowych to osobna perełka i dowód kunsztu scenopisarstwa i reżyserii Piotra Domalewskiego. Nawet jeśli gdzieniegdzie reżyser wyolbrzymia, hiperbolizuje pewne wątki – na samym końcu działa to z korzyścią dla całej historii.
Cicha noc to dzieło świadome, świetnie zagrane, zainscenizowane oraz tak autentyczne i do bólu trafne, że zapada widzowi głęboko w pamieć… Co tu dużo mówić – to prawdopodobnie najlepszy polski film 2017 roku.
Cicha noc
